İş kazası ve meslek hastalığı, çalışma hayatının en önemli risklerinden olup, bu durumlarla karşılaşan işçilerin haklarının bilinmesi ve doğru şekilde kullanılması büyük önem taşımaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, bu konudaki temel düzenlemeleri içermektedir.
Bu makalede, 2024 yılı itibariyle geçerli olan mevzuat çerçevesinde iş kazası ve meslek hastalığı durumlarında işçilerin sahip olduğu haklar, başvuru süreçleri ve tazminat hesaplamaları detaylı bir şekilde incelenecektir.
İş Kazası Tanımı ve Kapsamı
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesine göre iş kazası şu şekilde tanımlanmıştır:
“İş kazası;
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yaptığı iş nedeniyle,
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
ç) 4/1-a ve 4/1-c’li sigortalıların, iş mevzuatı gereğince faydalandıkları dinlenme zamanlarında,
d) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,
e) Emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
f) Sigortalının işyerinde bulunan ve işveren tarafından işyerinde bulundurulması zorunlu sosyal, kültürel ve spor tesislerini kullanması sırasında,
meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.”
Bu tanım, iş kazasının sadece işyerinde değil, işle ilgili faaliyetler sırasında meydana gelen kazaları da kapsadığını göstermektedir.
Meslek Hastalığı Tanımı ve Kapsamı
5510 sayılı Kanun’un 14. maddesine göre meslek hastalığı:
“Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.”
Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının müşterek kararıyla belirlenir.
İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortasından Sağlanan Yardımlar
5510 sayılı Kanun’un 15. maddesine göre bu sigorta kolundan şu yardımlar sağlanır:
a) Geçici iş göremezlik ödeneği
b) Sürekli iş göremezlik geliri
c) Malullük geliri
ç) Ölüm geliri
d) Cenaze ödeneği
Geçici İş Göremezlik Ödeneği
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu geçici olarak iş göremez hale gelen sigortalıya, günlük kazancının üçte ikisi oranında geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Bu ödenek, sigortalının tedavi süresi boyunca devam eder.
Sürekli İş Göremezlik Geliri
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik durumu tespit edilen sigortalıya, malullük derecesine göre sürekli iş göremezlik geliri bağlanır. Bu gelir, sigortalının yaşamı boyunca devam eder.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Kapsamında Haklar
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işyerlerinde alınması gereken önlemleri ve işçilerin haklarını düzenlemektedir. Bu kanuna göre işçiler:
- Güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamında çalışma hakkına sahiptir
- İş sağlığı ve güvenliği konularında bilgilendirilme hakkına sahiptir
- Kişisel koruyucu donanım kullanma hakkına sahiptir
- Tehlikeli durumları bildirme hakkına sahiptir
İşverenin Yükümlülükleri
6331 sayılı Kanun’a göre işverenler:
- İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür
- Risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür
- İşçileri bilgilendirmek ve eğitmekle yükümlüdür
- Kişisel koruyucu donanım sağlamakla yükümlüdür
- İş kazalarını bildirmekle yükümlüdür
Tazminat Hakları
İş kazası veya meslek hastalığı durumunda işçiler, sosyal güvenlik yardımlarının yanı sıra işverenden de tazminat talep edebilirler. Bu tazminat talepleri:
Maddi Tazminat: İş kazası sonucu uğranılan gelir kaybı, tedavi giderleri ve diğer maddi zararlar için talep edilebilir.
Manevi Tazminat: İş kazası sonucu uğranılan acı, elem ve üzüntü için talep edilebilir.
Başvuru Süreçleri
İş kazası veya meslek hastalığı durumunda izlenecek adımlar:
- Kazanın derhal işverene bildirilmesi
- Sağlık kuruluşuna başvuru
- SGK’ya bildirim yapılması
- Gerekli belgelerin hazırlanması
- Tazminat davası açılması (gerekirse)
2024 Yılı Güncel Tutarlar
2024 yılı itibariyle:
- Geçici iş göremezlik ödeneği: Günlük kazancın 2/3’ü
- Asgari sürekli iş göremezlik geliri: Belirlenen asgari tutar
- Cenaze ödeneği: 2024 yılı için belirlenen tutar
Zamanaşımı Süreleri
İş kazası ve meslek hastalığı tazminat davaları için zamanaşımı süreleri:
- İş kazası tazminat davası: 5 yıl
- Meslek hastalığı tazminat davası: Hastalığın öğrenildiği tarihten itibaren 5 yıl
Sonuç
İş kazası ve meslek hastalığı durumlarında işçilerin hakları, hem sosyal güvenlik mevzuatı hem de iş hukuku kapsamında korunmaktadır. Bu hakların bilinmesi ve doğru şekilde kullanılması, işçilerin mağduriyetinin önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
İşçilerin bu haklarını kullanabilmeleri için gerekli bilgilere sahip olmaları ve gerektiğinde hukuki destek almaları önerilmektedir. İşverenler ise yasal yükümlülüklerini yerine getirerek, güvenli çalışma ortamları oluşturmalıdır.